Dombra eski bir Türk çalgısıdır. İki teli vardır. Tacikistan, Kazakistan, Afganistan, Çin, Moğolistan, Türkmenistan gibi Orta Asya ülkelerinde yaygın bir şekilde kullanılır. Dombra, tezeneli çalgılar grubundadır. Türklerin en eski çalgısı olarak bilinen kopuzla birlikte en eski çalgılardan olarak anılır. Dombraya gitarın atasıda denir. Dombranın önemli kullanım amaçlarından biride orduyu coşturmak için tempolu bir şekilde çalınmasıdır.
DOMBRA EFSANESİ
Dönemin büyük hakanı Cengizhan'ın oğlu Joşıhan ava gider. Yaralı bir ceylanın peşinden giderken hayatını kaybeder. Oğlundan habersiz kalan Cengizhan, onun öldüğünü sezer ve "kim bana bu acı haberi söylerse onun boğazına kurşun dökeceğim" der. Cengizhan'ın hiddetinden korkan yakın askerleri Cengizhan'a bunu söylemeyi cesaret edemezler. Bu duruma dahada çok sinirlenen Cengizhan tüm acısını halktan çıkarmaya başlar, zulmeder. Bu büyük eziyete bir son vermek için Kerbuğa Küyşi isimli halkın sevdiği bir kişi, Cengizhan'ın huzuruna çıkar. Cengizhan bildiği herşeyi saklamadan anlatmasını söyler. Kerbuğa da bildiklerimi ben değil iki telim anlatsın der. Dombra sını çalmaya başlayan Kerbuğa, Cengizhan'ın katılığını, acımasızlığını, halkın mağruz kaldığı zulmu ve Joşıhan'ın ölümünü avcılık hayatını konu alarak anlatır. Cengizhan ezginin tamamını dinledikten sonra Kerbuğa'nın boğazına kurşun dökülmesini emreder. Ancak Kerbuğa acı gerçeklerin kendisi değil, Dombra sının ağzından çıktığını söyler. Bu müthiş zekası sayesinde Cengizhan'ın gazabından kurtulur ve kurşun Dombranın gövdesine dökülür. Çünkü Cengizhan iyi yada kötü vaadettiği hiçbir sözden dönmez. Kurşunun sıcaklığına dayanamayan dombranın bir kaç teli kopar ve önceden altı telli olan dombra bugünkü iki telli halini alır ve yüzyıllar boyu iki telli haliyle kullanılır.
DOMBRA ve AKP
Dombra 30 Mart 2014 Yerel Seçimleri için Dombrayla çalınan eski Türk ezgilerinin yer aldığı bir seçim şarkısı yapan AK Parti, Dombrayı tekrar gündeme taşıdı. Bir kesim tarafından böyle bir değerin seçim malzemesi olarak kullanılmasının yanlış olduğunu düşünürken. Diğer bir kesimde bunda bir sakınca görmediğini aksine tekrar gündeme taşınmasıyla tarih hafızasının tazelendiğini düşündü.
KÜRŞAD İSYANI VE DOMBRA
Türk tarihinin en büyük ayaklanması ve şahlanışı olarak görülen "Kürşad İsyanı" Dombrayla çalınan bir müzik eşliğinde birleştirilir ve özdeşleştirilir. Kürşad İsyanı Destanı'nı bir sonraki yazılarda ayrı bir yazıyla anlatacağım.
DOMBRA ŞARKISININ SÖZLERİ
Kara kıs avulumga kelgende
Kültüldegen kar yerge tüsgende
Dombıramdı alarman
Yürek sazım çalarman
Kaygırgandı eş aytbam
Dombıra sazım estgen ataylar
Manesine es bergen anaylar
Estgenine oy berip
Yüreklerge ses berip
Köz yastı kızganmaslar
Nogaydın kaygı sansız kününde
Batirler yuklamagan kününde
Yüreklerin kötergen
Sogıslarda küş bergen
Köptü körgen Dombıra…
DOMBRA ŞARKISI GÜNÜMÜZ TÜRKÇE KARŞILIKLARIYLA
kara kıs avulumga kelgende / kara kış köyüme gelende
kültüldegen kar yerge tüsgende / lapa lapa kar yere düşende
dombıramdı alarman / dombıramı alırım
yürek sazım çalarman / yürek sazımı çalarım
kaygırgandı eş aytbam / kaygılarımı hiç söylenmem.
dombıra sazım estgen ataylar / dombıra sazımı işiten babalar
manesine es bergen anaylar / manasına kulak veren analar
estgenine oy berip / işittiğini akıl yorarak,
yüreklerge ses berip / yürekleri titreyerek
köz yastı kızganmaslar / göz yaşlarını esirgemezler.
nogaydın kaygı sansız kününde / nogayların derdi sayısız, her gününde
batirler yuklamagan kününde / yiğitlerin uyumadığı günlerde
yüreklerin kötergen / yüreklerini cesaretlendiren
sogıslarda küş bergen / savaşlarda güç veren
köptü körgen dombıra/ görüp geçirmiş dombıra
DOMBRA NASIL ÇALINIR?
iki telli parmakla çalınan bir çalgıdır. Telleri eskiden bağırsaktan yapılırken, günümüzde misina kullanılmaktadır. Kazakça'da bağırsak anlamına gelen "işege" sözü "işek" şeklini alarak çalgı teli anlamına dönüşmüştür. Armudi bir teknesi, çam ağacından göğsü ve perdeli sapıyla küçük bir dutarı andırır. boyu 80- 100 cm kadardır. abay ve cambıl dombırası olmak üzere iki türü vardır. Şertpe ve tökpe adları altında iki türlü çalım tekniği vardır. Şertpe tekniğinde sağ elin ayası göğüse dayanarak işaret parmağı ile vurma ve çekmelerle çalınırken, tökpe tekniğinde sağ el bilekten hareket ederek ve bütün parmaklar kullanılarak çalınır. Ses aralığı bir tel üzerinde bir buçuk oktavdır. Dörtlü ya da beşli aralıkla akortlanır.
Dombra'nın hikayesini anlatan şarkıyı dinlerken atın sürdüğünüzü, at üzerinde salındığınızı hissediceksiniz. O ritimde kaybolacaksınız...
İŞTE DOMBRAYLA ÇALINAN MUHTEŞEM ŞARKI - Arslanbek Sultanbekov - Dombıra (Dombra)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder